Początki

Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, czyli templariuszy powstał w 1118 roku (lub, jak sądzi część historyków, w 1119 lub dopiero w 1120 roku), kiedy Hugo de Payens, rycerz z Szampanii i jego towarzysze: Godfryd de Saint-Omer, Godfryd d’Eygorande, Nicolas de Neuvic, Jean d’Ussel, Jean de Meymac i Pierre d’Orlean złożyli przed Gormondem de Picquigny, patriarchą Jerozolimy śluby ubóstwa, czystości, posłuszeństwa i walki za wiarę według reguły cysterskiej (św. Bernarda z Clairvaux).

Rycerze-zakonnicy zobowiązali się bronić pielgrzymów i chronić szlaki pielgrzymkowe. W 1120 roku od króla Jerozolimy, Baldwina II, otrzymali stojący na wzgórzu świątynnym, przebudowany na kościół, meczet Al-Aksa oraz część wznoszącego się w pobliżu swojego pałacu, który stał się ich kwaterą. Po 10 latach istnienia w 1129 na synodzie w Troyes, któremu przewodzili kardynał legat Mateusz d’Albano i Bernard z Clairvaux, templariusze faktycznie konstytuowali się jako zakon: otrzymali Regułę Zakonną. Ich sentencją stało się zdanie Memento Finis (z łac. „pamiętaj o końcu”). Reguła łacińska składała się z siedemdziesięciu dwóch artykułów, które omawiały obowiązki religijne i wojskowe braci, porządek dnia zakonnego, doczesnych własności braci, hierarchii zakonu i posłuszeństwa. W 1147 roku w czasie pontyfikatu Eugeniusza III, który uczestniczył w kapitule generalnej w Paryżu, papież nadał templariuszom

godło czerwonego, ośmiokątnego krzyża, symbolu męczeństwa, które noszono na białym habicie. W tym samym czasie regułę łacińską przetłumaczono na język francuski, wprowadzając zmiany reguł, jak np. rezygnacja z zasady nowicjatu.

Nazwa zakonu pochodzi od łacińskiego słowa templum – świątynia, od ich siedziby w pobliżu dawnej świątyni Salomona w Jerozolimie. Pieczęć zakonu przedstawiała dwóch rycerzy dosiadających jednego wierzchowca, co symbolizowało pokorę i ubóstwo.

 

 

Templariusze na Ziemi Lubuskiej

 

Każdy z nas słyszał o średniowiecznych zakonnikach - rycerzach powołanych do obrony pielgrzymów w Ziemi Świętej. Kiedy myślimy o nich, to nasza wyobraźnia podpowiada nam wiele obrazów, często niezwykle fantastycznych. Byli jednak prawdziwymi zakonnikami, którzy w centrum swej duchowości stawiali służbę Kościołowi i pielgrzymom nawiedzającym Ziemię Świętą. Templariusze - czyli Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona miał swoje domy także w dawnej diecezji lubuskiej. Pozostałości po nich możemy oglądać do dzisiaj.

 

 

Początek zakonu

 

Zakon rycerski templariuszy powstał pomiędzy 1118 a 1120 r. Za założycieli zakonu uchodzą Hugo de Payens, rycerz z Szampanii, oraz jego współtowarzysze: Godfryd de Saint-Omer, Godfryd d’Eygorande, Nicolas de Neuvic, Jean d’Ussel, Jean de Meymac i Pierre d’Orlean. W 1120 r. złożyli przed patriarchą jerozolimskim Gormondem de Picquigny śluby ubóstwa, czystości i posłuszeństwa. Zobowiązali się także do walki za wiarę według reguły św. Bernarda z Clairvaux. Nowo powstały zakon zobowiązał się do obrony pielgrzymów zmierzających do Ziemi Świętej oraz do utrzymywania bezpieczeństwa na drogach. Przyrzekli także obronę miejsc związanych z życiem i działalnością Chrystusa. W tym samym roku otrzymali od króla jerozolimskiego Baldwina II znajdujący się na wzgórzu świątynnym meczet Al-Aksa przebudowany na kościół. Ostateczne zatwierdzenie zakonu nastąpiło podczas synodu w Troyes w 1129 r. Papież Eugeniusz III w 1147 r. nadał templariuszom godło czerwonego, ośmiokątnego krzyża, noszonego na białym habicie. Sama nazwa templariusze wzięła się od łacińskiego słowa „templum” - świątynia, na pamiątkę miejsca ich głównej siedziby w pobliżu świątyni Salomona. Oficjalna pieczęć zakonu przedstawiała dwóch zakonników-rycerzy jadących na jednym koniu. Pieczęć symbolizowała pokorę i ubóstwo.

 

Wielkim protektorem zakonu templariuszy był św. Bernard de Clairvaux. W swojej „Pochwale nowego rycerstwa” wypowiada się o templariuszach bardzo pochlebnie jako o ludziach zdyscyplinowanych i ascetycznych. Wiemy, że ich domostwa były proste, bez ozdób i przepychu. Bracia zakonni w ramach umartwienia pozbawiali siebie także ówczesnych rozrywek.

 

 

Templariusze w biskupstwie lubuskim

 

Templariusze obok swoich siedzib w Królestwie Jerozolimskim, we Francji czy Hiszpanii mieli także swoje domy (komandorie) w Polsce. Na ziemiach polskich pojawili się stosunkowo późno. Podstawą ich działalności były darowizny, które otrzymywali od księcia Henryka Brodatego i Władysława Odonica. W diecezji lubuskiej templariusze pojawili się przed 1129 r. Otrzymali wówczas w darze od Henryka Brodatego wieś Leśnicę - dziś Lietzen (miejscowość położona 25 km na północny zachód od Frankfurtu). Po otrzymaniu tej miejscowości zakonnicy ponownie lokowali ją na prawie niemieckim, tworząc na otrzymanych dobrach pięć nowych wsi i budując w nich 4 kościoły. W lubuskiej Leśnicy zbudowali po 1244 r. potrzebne zabudowania dla zakonników i komtura. Do dziś po templariuszach w Leśnicy pozostał kościół zakonny. Jest to budowla wzniesiona z ciosanych kamieni, nakryta wysokim dwuspadowym dachem.

 

Jednak największy ośrodek templariuszy w biskupstwie lubuskim powstał po naszej stronie Odry. Książę wielkopolski Władysław Odonic ofiarował templariuszom w 1232 r. miejscowość Chwarszczany k. Kostrzyna. Dziś Chwarszczany leżą w województwie zachodniopomorskim i w archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. Zakonnicy otrzymali także Lubno i Obodrzany. Jednak ich główną siedzibą w diecezji były właśnie Chwarszczany. Zakonnicy mieszkali nie w samej wsi, lecz w komandorii pobudowanej poza nią. 23 kwietnia 1280 r. biskup lubuski Wilhelm II poświęcił w Chwarszczanach kościół pw. Wszystkich Świętych z ołtarzem pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Ewangelisty. Kościół stał się ośrodkiem pielgrzymek i miejscem kultu Matki Bożej. O znaczeniu Chwarszczan świadczy także fakt, że komandor Bernhard von Evirstein był preceptorem zakonu na Polskę, Nową Marchię, Czechy i Morawy.

 

Kolejnym ważnym ośrodkiem templariuszy na Ziemi Lubuskiej był Sulęcin oraz wsie Długoszyn, Brzeziny, Rychlik, Grabno i Lubów. W Sulęcinie templariusze mieli swój dom, w którym mieszkał zarządca okolicznych dóbr. Niestety, nie znamy dokładnej lokalizacji komandorii w Sulęcinie. Być może ich siedzibą był oddalony o dwa kilometry Ostrów, gdzie do dziś zachowała się kaplica zakonna templariuszy.

 

 

Co robili templariusze?

 

Niestety bardzo niewiele wiemy o działalności zakonników na naszym terenie. Zachowane informacje pozwalają nam głównie odtworzyć ich dobra i miejscowości, które posiadali. Nie wiemy prawie nic o organizacji domów zakonnych i życiu codziennym samych zakonników. Było ono normowane Regułą. To, co możemy powiedzieć na pewno o templariuszach lubuskich, to ich zasługi w rozbudowie sieci parafialnej. Prawie we wszystkich wsiach, które posiadali, wznosili kościoły z trwałego materiału. Wiemy o ufundowaniu przez białych rycerzy kościołów parafialnych w Cychrach, Dargomyślu, Dębnie, Obodrzanach i zapewne w innych jeszcze wsiach.

 

Posiadane dobra pozwalały templariuszom nie tylko wznosić kościoły i komandorie. Uzyskiwany dochód przeznaczali na zapewnienie bezpieczeństwa pielgrzymom w Ziemi Świętej. Wznoszono strażnice w Palestynie, w której pielgrzymi mogli bezpiecznie zatrzymać się lub uzyskać pomoc na wypadek choroby.

 

* * *

 

Po zawieszeniu zakonu templariuszy ich dobra zostały ostatecznie przejęte przez joannitów. Do dziś możemy jednak podziwiać pozostałe po templariuszach kościoły. Wiele wsi na terenie Ziemi Lubuskiej ma swoje zakonne korzenie. Kiedy myślimy o templariuszach, najczęściej nasza wiedza zasadza się na fantastycznych filmach i książkach przygodowych. A oni byli prawdziwymi rycerzami - zakonnikami, którzy na naszych ziemiach byli w XIII wieku najpotężniejszym zakonem.

 

Upadek zakonu

Ulegając naciskom króla Francji 3 kwietnia 1312 roku papież Klemens V na Soborze w Vienne bullą „Vox in exscelso” zawiesił zakon, ostatecznie jednak uniewinnił go z zarzutów o herezję. Po zawieszeniu zakonu templariuszy dobra jego zostały przez papieża przekazane joannitom, jednak nie wszystkie udało im się przejąć, część przejęli bowiem lokalni władcy. Templariuszom w Portugalii pozwolono natomiast na utworzenie nowego zakonu – Zakonu Rycerzy Chrystusa – który przejął posiadłości templariuszy. Stworzenie tego zakonu było możliwe dzięki wyjątkowym stosunkom templariuszy w tym kraju z jego władcami, gdyż już wcześniej zakonnicy składali tam przysięgę na wierność królowi, co ich uzależniało od władzy królewskiej, ale dzięki temu cieszyli się licznymi przywilejami i protekcją panujących. Podobnej zależności nie było w innych krajach, gdzie zakon funkcjonował. W Aragonii majątek zakonu został przekazany nowo utworzonemu Zakonowi Rycerzy z Montesy.

 

Odrodzenie zakonu

W 2013 roku, na przełomie kwiecień-maj rozpoczęto "odnowę". Osoby odpowiedzialne za odrodzanie Zakonu jednak skróciły nazwę i obecnie funkcjonuje jako: Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa (łac. Ordo Equitum Christi pauperum). Jednakże postanowiono nie zmieniać nazwy skróconej Zakonu i zostano przy niej (Templariusze).

Obecnie Głowny Dom Generalny znajduje się na terenie Polski. Zmieniono strój jak i zaktualizowano regółę Zakonu. W maju została napisana Reguła Zakonu jak i przygotowywane są dokumenty do przedłożenia Ocu Świętemu w celu zatwierdzenia w świetle Prawa Kanonicznego obowiązujący w Świętym Kościele Katolickim.